مقبره شیخ ابوذر بوزجانی

درویش شیخ ابوذر بوزجانی (بوژگانی)

وی از بوزجان جام و از پیران طریقت در قرن چهارم هجری قمری بود. نورالدین عبدالرحمن جامی شمه‌ای از تجربه و نمونه‌ای از اشعار او را به دست داده است. شعرهای بوزجانی مورد توجه و عنایت شیخ احمد جام واقع شده و در آثار شیخ جام، جای جای، به آنها استشهاد شده است. وی در زمان حیات و بعد از آن از چنان شهرتی برخوردار بود که به گفته ی مولانا جامی در نفحات الانس، سبکتکین، موسس سلسله‌ی غزنویان به همراه فرزند خرد سالش، سلطان محمود، به دیدار وی در بوزجان رفته است. همچنین خواجه عبدالله انصاری در کتاب مقاماتش او را خداوند کرامات ظاهر ذکر کرده است. از وی علاوه بر ده‌ها بیت شعر به زبان فارسی و عربی سخنانی توسط یکی از پیروانش به نام ابوحنیفه عبدالوفاق نقل گردیده است. او در سال ۳۷۰ هجری در زادگاه خود بوزجان وفات یافت و در همان جا دفن شد.

بوزجانی ، ابوذر ، زاهد کَرّامی و شاعر پارسی گوی قرن چهارم از مردم بوزْجان * . از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست جز اینکه در بوزجان می زیسته و ظاهراً در زمان حیات شهرتی داشته است ؛ چنانکه از نقاط مختلف به دیدارش می شتافتند (رجوع کنید به منتخب رونق المجالس ، ص ۵۷ ـ ۵۸). گفته اند سبکتکین (متوفی ۳۸۷)، پادشاه غزنوی ، که خود از کرّامیه * بوده است (ذهبی ، ج ۱۶، ص ۵۰۰) همراه فرزند خردسالش محمود به دیدار بوزجانی رفت و او سبکتکین را نصیحتهای درشت کرد، اما محمود را نواخت (جامی ، ۱۳۷۰ ش ، ص ۳۶۲). دربارة احوال او آورده اند که چند شبانه روز در نیشابور در سرای دوستی بر پای ایستاده بود بی آنکه چیزی بخورد، نماز بخواند یا حتی دمی بنشیند. ژنده پیل این حال او را غلبة تحیّر خوانده است (۱۳۶۸ ش ب ، ص ۶۳). به نقل از خواجه عبدالله انصاری که از فردی به نام صیاد گورگیر مطالبی دربارة بوزجانی شنیده بود، گفته اند که او «خداوند کرامات ظاهر» بوده است (رجوع کنید به جامی ، ۱۳۷۰ ش ، همانجا؛ همو، ۱۳۴۳ ش ، ص ۲۰ـ۲۱). برخی احوال و کرامات منسوب به او ضمن حکایاتی که دربارة او نقل کرده اند، آمده است (همو، ۱۳۷۰ ش ، همانجا؛ منتخب رونق المجالس ، همانجا). وی در حدود ۳۷۰ وفات یافت (شفیعی کدکنی ، ص ۴۳۹) و در صحن مسجد جامع بوزجان به خاک سپرده شد (ژنده پیل ، ۱۳۶۸ ش ب ، ص ۱۸۳). قبر وی در طول قرون زیارتگاه مردم ناحیه بوده است (شفیعی کدکنی ، ص ۴۵۵ـ۴۵۷؛ منشی ، ص ۱۰۶). از سروده های عربی او یک بیت محتوم (رجوع کنید به ژنده پیل ، ۱۳۶۸ ش الف ، ص ۱۶۹؛ جامی ، ۱۳۷۰ ش ، همانجا) و چند بیت دیگر که احتمالاً از اوست (رجوع کنید به عبدالوهاب بن محمد، گ ۱۶ پ ؛ شفیعی کدکنی ، ص ۴۴۱ـ۴۴۲) در منابع موجود است . از سروده های فارسی او نیز چند قطعه باقی مانده است (رجوع کنید به شفیعی کدکنی ، ص ۴۵۷ـ۴۶۱)، از جمله : تو عیب بنده به علم ازل همی دیدی / پسند کردی و با عیب ما تو بخریدی // کنون همانم معیوب و تو به علم همان / به عیب رد مکن آن را که خود پسندیدی (ژنده پیل ، ۱۳۶۸ ش الف ، ص ۱۹۹) که عیناً ترجمه سخنی است از یحیی بن معاذ، عارف و واعظ قرن سوم (شفیعی کدکنی ، ص ۴۶۰). اشعار فارسی او از نخستین اشعار عرفانی به زبان فارسی است (همان ، ص ۴۳۱).
منابع : عبدالرحمان بن احمد جامی ، مقامات شیخ الاسلام ، چاپ فکری سلجوقی ، تهران ۱۳۴۳ ش ؛ همو، نفحات الانس ، چاپ محمود عابدی ، تهران ۱۳۷۰ ش ؛ محمدبن احمد ذهبی ، سیراعلام النبلاء ، ج ۱۶، چاپ شعیب ارنؤوط و اکرم بوشیی ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛ احمدبن ابوالحسن ژنده پیل ، انس التائبین ، چاپ علی فاضل ، تهران ۱۳۶۸ ش الف ؛ همو، منتخب سراج السائرین ، چاپ علی فاضل ، مشهد ۱۳۶۸ ش ب ؛ محمدرضا شفیعی کدکنی ، «نخستین تجربه های شعر عرفانی در زبان فارسی »، در درخت معرفت : جشن نامه استاد دکتر عبدالحسین زرین کوب ، چاپ علی اصغر محمدخانی ، تهران ۱۳۷۶ ش ؛ عبدالوهاب بن محمد، الفصول ، نسخة خطی کتابخانة آستان قدس رضوی ، ش ۱۳۷۹۶؛ منتخب رونق المجالس ، در دو رسالة فارسی کهن در تصوف ، چاپ احمد علی رجائی ، تهران ۱۳۵۴ ش ؛ محمد علی منشی ، سفرنامة رکن الدوله به سرخس ، چاپ محمد گلبن ، تهران ۱۳۵۶ش .